De energiemarkt in Nederland bestaat uit de volgende partijen;
Leverancier
Netbeheerder
Programmaverantwoordelijke
Shipper
Leverancier
Afnemers van elektriciteit en-/of gas sluiten een contract voor de levering van energie met een energieleverancier. De leverancier zorgt er voor dat er gedurende het contract voldoende energie aanwezig is om aan de verwachte vraag van de afnemer te voldoen. De leverancier is de enige partij die vrij door de afnemer gekozen kan worden.
Voor consumenten is de leverancier het enige aanspreekpunt voor de energie levering. De leverancier brengt ook de kosten van andere marktpartijen in rekening en draagt deze periodiek af. Zo worden de transportkosten door de leverancier in rekening gebracht en afgedragen aan de netbeheerder. Ook de energiebelastingen die worden afgedragen aan de overheid lopen via de leverancier.
Tegenwoordig is de leverancier ook verantwoordelijk voor het opnemen van de meterstanden. In het verleden werd dit gedaan door het meetbedrijf van de netbeheerder. Er is voor gekozen om de leverancier deze taak te laten overnemen omdat deze ook verantwoordelijk is voor het afrekenen van verbruikte energie. Correcties kunnen zo eenvoudiger worden doorgevoerd tussen de leverancier en de klant of tussen twee leveranciers. In het verleden zat daar de netbeheerder nog tussen waardoor het afstemmen van correcties tussen alle partijen erg lastig was.
De meterstanden worden opgeslagen in een centraal systeem dat toegankelijk is voor leveranciers die verantwoordelijk zijn voor een bepaalde aansluiting. De invoer van de slimme meter vereenvoudigd deze taak voor de leveranciers.
Netbeheerder
Een netbeheerder is verantwoordelijk voor het elektriciteits- en gasnetwerk in een bepaalde regio. De netbeheerder is ook het aanspreekpunt voor energie storingen.
In het verleden waren er vele tientallen netbeheerders die soms voor alleen een stad verantwoordelijk waren. In de loop van de tijd zijn vele van deze bedrijven met elkaar gefuseerd. Na de privatisering waarbij per 1 januari 2011 het netbeheerbedrijf gedwongen werd gesplitst van het leveringsbedrijf is dit verder in stroomversnelling geraakt. Op dit moment zijn er nog 6 grote netbeheerders in Nederland waarvan Liander, Enexis en Stedin de grootsten zijn.
Tot de taken van een netbeheerder behoren het aanleggen en onderhouden van gas en elektriciteitsnetwerken en het voorzien van vrije toegang tot het netwerk voor alle energieleveranciers. Voor elektriciteit heeft een netbeheerder een aansluitingsplicht voor alle percelen in de regio van de netbeheerder. Voor gas geldt deze aansluitingsplicht niet.
TenneT is de overkoepelende netbeheerder die het landelijke hoogspanningstransportnetwerk van 380 en 220kV beheerd. TenneT is ook verantwoordelijk voor het grensoverschrijdend transport tussen Nederland en de omringende landen.
Programmaverantwoordelijke
Een programmaverantwoordelijke (PV) probeert de vraag en aanbod van elektriciteit zo goed mogelijk af te stemmen op het verwachte verbruik van de klanten van een bepaalde leverancier. De hoofdtaak van de PV is er voor te zorgen dat het elektriciteits vraag en aanbod op elk moment van de dag gebalanceerd is zodat er geen onder of overbelasting van het net ontstaat.
TenneT ziet er als verantwoordelijke voor het landelijke hoogspanningsnet op toe dat het elektriciteitsnet landelijk gebalanceerd is. Dit doen ze door het continue sturen van de vraag en aanbod met aanpassingen in de prijs van elektriciteit. Bij te weinig elektriciteit wordt de onbalansprijs verhoogd. Hierdoor wordt het voor producenten winstgevend noodvermogen in te schakelen of, voor grote elektriciteitsverbruikers, om minder elektriciteit te gebruiken. Dit balanceren kan behoorlijk kostbaar zijn, zeker bij grote afwijkingen, de kosten worden achteraf doorberekend aan de PV’s die de onbalans veroorzaakt hebben.
Balanceren elektriciteit vraag en aanbod
Elke elektriciteits leverancier moet een PV hebben. Dagelijks wordt aan de hand van het verwachte energie verbruik voor de volgende dag een schatting gemaakt van het totaal verbruik van alle elektriciteitsklanten van een bepaalde leverancier. De leverancier koopt van te voren zo nauwkeurig mogelijk elektriciteit in bij producenten. Dit gebeurd meestal op de Endex waar gehandeld wordt in contracten van een vaste termijn tegen een vaste prijs. Het verschil in verwacht verbruik en ingekocht volume voor een dag wordt door de PV ingekocht (bij een tekort) of verkocht (bij een overschot) op de APX waar gehandeld wordt in hoeveelheden elektriciteit op een bepaald uur van een dag. De prijzen op de APX kunnen behoorlijk fluctueren, het is dan ook belangrijk dat de leverancier zo nauwkeurig mogelijk inkoopt.
De taak van de PV is in de laatste jaren een stuk complexer geworden door het groeiende aandeel van alternatieve energiebronnen als wind- en zonne-energie. Behalve met het te verwachten afname profiel van haar klanten moet een PV ook rekening houden met fluctuerend aanbod vanuit deze bronnen.
Shipper
De taken van een shipper zijn in grote lijnen gelijk aan die van een programmaverantwoordelijke, maar dan voor gas. Een shipper heeft een transportcontract met Gas Transport Services (GTS). GTS is, net als Tennet dat is voor het elektriciteitsnet, verantwoordelijk voor de balancering van vraag en aanbod op het gasnet van GasUnie.
Een shipper zorgt ervoor dat op een bepaald entrypunt (Gas Ontvangst Station – GOS) in het gasnet voldoende gas wordt ingebracht voor de afnemers van een bepaalde leverancier. Dit gas wordt door de leverancier ingekocht. Gas wordt verhandeld op de APX Gas NL beurs.